Volvo 2012 Early DRIVe

Typ
DRIVe

Ten podręcznik jest również odpowiedni dla

Kdakd8Vg8dgedgVi^dcIE&'-)+Eda^h]!6I&%)+!Eg^ciZY^cHlZYZc!<iZWdg\'%&%!8deng^\]i©'%%%"'%&%Kdakd8Vg8dgedgVi^dc
VOLVO C30, S40 & V50
DRIV
Dodatek do instrukcji obsługi
DRIVe
Informacje o niniejszym dodatku
1
Niniejsza publikacja
Niniejsza instrukcja obsługi stanowi uzupełnie-
nie zasadniczej instrukcji obsługi samochodu.
W razie wątpliwości dotyczących którejkolwiek
z funkcji samochodu: W pierwszej kolejności
należy posłużyć się instrukcją obsługi samo-
chodu.
Aby uzyskać odpowiedź na ewentualne dalsze
pytania, należy skontaktować się z autoryzo-
wanym dealerem Volvo lub przedstawicielem
firmy Volvo Car Corporation.
Internet
Technologie przyjazne dla środowiska są nie-
ustannie doskonalone, w wyniku czego infor-
macje opublikowane drukiem mogą szybko
stać się nieaktualne.
Zalecamy odwiedzenie strony internetowej
Volvo pod adresem www.volvocars.com –
zamieszczono tam najnowsze i najbardziej
aktualne informacje o tym samochodzie.
Zmiany
Dane techniczne i konstrukcyjne oraz ilustracje
zamieszczone w niniejszym suplemencie nie
mają charakteru wiążącego.
Zastrzegamy sobie prawo do wprowadzania
zmian bez uprzedzenia.
© Volvo Car Corporation
DRIVe
Informacje ogólne
2
Ciszej i czyściej
Troska o zachowanie czystości środowiska
naturalnego jest jedną z podstawowych war-
tości głoszonych przez firmę Volvo Car Corpo-
ration i wpływa na wszystkie nasze działania.
Dążenie do realizacji tego celu doprowadziło
do powstania serii samochodów DRIVe, której
koncepcja opiera się na współdziałaniu sze-
regu energooszczędnych funkcji pozwalają-
cych zmniejszyć zużycie paliwa, a w rezultacie
ograniczyć wielkość emisji szkodliwych sub-
stancji zawartych w spalinach.
Niniejsza instrukcja obsługi dotyczy modeli
C30, S40 i V50.
Funkcja Start/Stop
Ten samochód jest napędzany niezawodnym
silnikiem wysokoprężnym o niskim zużyciu
paliwa, wyposażonym dodatkowo w funkcję
Start/Stop, która wkracza do akcji na przykład
w korkach ulicznych lub gdy samochód zatrzy-
muje się na sygnalizacji świetlnej – patrz szcze-
gółowy opis na następnej stronie.
Sekwencja automatycznego ponownego uru-
chomienia silnika odbywa tak płynnie, że właś-
ciwie prawie nie zauważa się, iż był on w ogóle
wyłączony. Wydaje się wtedy, że silnik praco-
wał przez cały czas, tyle że bardzo cicho i z
niską prędkością biegu jałowego.
Dzięki funkcji Start/Stop DRIVe kierowca ma
możliwość w bardziej aktywny sposób stoso-
wać ekologiczny styl jazdy, ponieważ w sto-
sownym momencie może wyłączyć bieg i
pozwolić na automatyczne wyłączenie silnika.
Inteligentne ładowanie akumulatora
Energia kinetyczna samochodu jest odzyski-
wana podczas hamowania silnikiem i zamie-
niana na prąd elektryczny, który doładowuje
akumulator.
Adaptacyjne wspomaganie układu
kierowniczego
Kolejna funkcja DRIVe polega na tym, że pobór
energii przez wspomaganie układu kierowni-
czego jest dostosowany do aktualnego zapo-
trzebowania. Dzięki optymalizacji działania i
wprowadzeniu funkcji oszczędzania energii jej
pobór może być ograniczony do minimum w
sytuacjach, w których wspomaganie układu
kierowniczego (tzn. pomoc w obracaniu kołem
kierownicy) nie jest konieczne.
Aerodynamika
Koncepcja DRIVe obejmuje również obniżone
podwozie, przedni i tylny spojler o niskim
współczynniku oporu powietrza oraz specjal-
nie zaprojektowane obręcze kół
1
.
1
Oferta jest zróżnicowana zależnie od rynku.
DRIVe
Działanie i obsługa
3
Funkcja Start/Stop
Przycisk wyłącznika i komunikat AUTO START
na wyświetlaczu.
Układ Start/Stop zostaje aktywowany automa-
tycznie po uruchomieniu silnika kluczykiem.
Kierowca zostaje poinformowany o włączeniu
tej funkcji w ten sposób, że zapala się zielona
lampka w przycisku jej wyłącznika.
UWAGA
Po uruchomieniu kluczykiem i po każdym
automatycznym wyłączeniu silnika samo-
chód musi najpierw osiągnąć prędkość
5 km/h, zanim automatyczna funkcja
Start/Stop zostanie ponownie włączona.
Gdy to nastąpi, muszą również zostać speł-
nione pewne dodatkowe warunki, które
wymieniono w punkcie „Nie działa funkcja
automatycznego zatrzymania silnika”.
Wszystkie zwykłe układy samochodu, takie jak
oświetlenie, radio itd., działają normalnie,
nawet w przypadku automatycznego wyłącze-
nia silnika, z tym że niektóre urządzenia mogą
chwilowo działać w stopniu ograniczonym, na
przykład zmniejszeniu może ulec prędkość
dmuchawy układu klimatyzacji lub bardzo
wysoka głośność zestawu audio.
Automatyczne wyłączenie silnika
Aby silnik mógł zostać wyłączony automatycz-
nie, samochód musi stać w miejscu:
Ustawić dźwignię skrzyni biegów w poło-
żeniu neutralnym i zwolnić pedał sprzęgła
– silnik zostanie wyłączony.
Komunikat AUTO START na wyświetlaczu
przypomina kierowcy i sygnalizuje, że silnik
został automatycznie wyłączony.
Automatyczne uruchomienie silnika
Z dźwignią skrzyni biegów w położeniu neu-
tralnym:
Wcisnąć pedał sprzęgła – silnik zostanie
uruchomiony.
lub
Wcisnąć pedał przyspieszenia – silnik zos-
tanie uruchomiony.
Jeśli samochód znajduje się na pochyłości
terenu:
Zwolnić pedał hamulca i pozwolić, by
samochód zaczął się toczyć z prędkością
większą niż prędkość kroku spacerowego
– silnik zostanie uruchomiony.
Po uruchomieniu silnika:
Włączyć odpowiedni bieg i kontynuować
jazdę.
Styl jazdy
Wskaźnik biegów
Ważnym elementem ekologicznego stylu jazdy
jest korzystanie z właściwego dla danej sytua-
cji biegu i zmienianie biegów w odpowiednim
momencie.
DRIVe
Działanie i obsługa
4
Kierowcy pomaga w tym
wskaźnik GSI (Gear Shift
Indicator), który informuje go,
kiedy najlepiej włączyć
następny wyższy lub niższy
bieg.
Jest to sygnalizowane skierowaną w górę lub
w dół strzałką na dolnym wyświetlaczu infor-
macyjnym zespołu wskaźników.
Wskazówki dotyczące ekologicznej i
ekonomicznej jazdy
Oto kilka porad, które pozwolą zmniejszyć
zużycie paliwa bez potrzeby wydłużania czasu
jazdy lub zmniejszania przyjemności prowa-
dzenia samochodu.
Pojemniki transportowe i bagażniki
dachowe zwiększają opór powietrza, co
powoduje wzrost zużycia paliwa – należy
demontować je od razu po użyciu, gdy nie
są potrzebne.
Utrzymywać prawidłowe ciśnienie powie-
trza w oponach (patrz punkt „Koła i
opony”).
Wyjąć z samochodu niepotrzebne przed-
mioty – im większe obciążenie i masa
pojazdu, tym większe zużycie paliwa.
Jeżeli samochód jest wyposażony w
nagrzewnicę bloku silnika, należy ją włą-
czać zawsze przed uruchomieniem zim-
nego silnika – pozwala to obniżyć zużycie
paliwa i zmniejszyć emisję szkodliwych
substancji.
Prowadzić samochód płynnie i unikać
gwałtownego hamowania.
Jeździć na możliwie najwyższym biegu –
silnik zużywa mniej paliwa przy niższej
prędkości obrotowej.
Wykorzystywać hamowanie silnikiem do
zmniejszania prędkości jazdy – pozwala to
jednocześnie doładowywać akumulator
rozruchowy.
Wysoka prędkość jazdy powoduje wzrost
zużycia paliwa z powodu zwiększonego
oporu powietrza – dwukrotne zwiększenie
prędkości powoduje czterokrotny wzrost
oporu powietrza.
Regularnie wykonywać przeglądy samo-
chodu – przestrzegać terminów przeglą-
dów okresowych zalecanych przez Volvo.
Wyłączanie funkcji Start/Stop
Wyświetlacz informacyjny sygnalizuje tutaj, że
funkcja Start/Stop została wyłączona.
W pewnych sytuacjach pożą-
dane może być tymczasowe
wyłączenie funkcji Start/Stop
– służy do tego ten przycisk.
O wyłączeniu funkcji Start/Stop informuje
komunikat AUTO START-STOP
WYŁĄCZONY
, który pojawia się na wyświet-
laczu informacyjnym na ok. 5 sekund – jedno-
cześnie gaśnie lampka kontrolna w przycisku.
Funkcja Start/Stop pozostaje wyłączona do
momentu jej ponownego włączenia przycis-
kiem lub do następnego uruchomienia silnika
kluczykiem.
DRIVe
Działanie i obsługa
5
Światła do jazdy dziennej – DRL
W celu oszczędzania paliwa w ciągu dnia
można wybrać światła do jazdy dziennej
((Daytime Running Light)) zamiast bardziej
energochłonnych świateł mijania. Światła do
jazdy dziennej, zamontowane w spojlerze,
wykorzystują technologię jasno świecących
diod o niskim poborze energii.
UWAGA
W celu ograniczenia zużycia energii do mini-
mum, przy automatycznym przełączeniu
świateł mijania na światła do jazdy dziennej
zostają również wyłączone światła tylne.
Pozycja A powoduje automatyczne włączenie
świateł do jazdy dziennej w ciągu dnia.
Gdy przełącznik świateł znajduje się w położe-
niu A, światła do jazdy dziennej zostają auto-
matycznie włączone w ciągu dnia. Steruje tym
czujnik światła, który przełącza światła do
jazdy dziennej na światła mijania po zapadnię-
ciu zmierzchu lub wtedy, gdy światło dzienne
jest zbyt słabe.
OSTRZEŻENIE
Zadaniem tego układu jest oszczędzanie
energii – nie jest on w stanie stwierdzić w
każdej sytuacji (np. we mgle lub podczas
deszczu), czy światło dzienne jest zbyt
słabe, czy wystarczająco silne.
Odpowiedzialność za prowadzenie samo-
chodu z włączonymi odpowiednimi świat-
łami i zgodnie z obowiązującymi przepisami
ruchu drogowego spoczywa zawsze na kie-
rowcy.
DRIVe
Ograniczenia
6
Silnik nie wyłącza się automatycznie
Pomimo aktywowania funkcji Start/Stop, silnik
nie wyłącza się automatycznie w następują-
cych sytuacjach:
Kierowca odpiął pas bezpieczeństwa.
Samochód nie zatrzymał się – funkcja
Start/Stop akceptuje jednak powolne
toczenie się samochodu z prędkością
odpowiadającą prędkości kroku spacero-
wego.
Stan naładowania akumulatora jest poniżej
dopuszczalnego minimalnego poziomu.
Silnik nie osiągnął normalnej temperatury
roboczej.
Temperatura zewnętrzna jest niższa niż 0
°C lub wyższa niż 30 °C.
Parametry powietrza w kabinie odbiegają
od nastawionych wartości – świadczy o
tym wysoka prędkość obrotowa dmu-
chawy w układzie wentylacji.
Samochód cofał i bieg wsteczny zostaje
wyłączony.
Temperatura akumulatora jest niższa niż
0 °C lub wyższa niż 55 °C.
Silnik uruchamia się automatycznie
bez interwencji kierowcy
Silnik, który został automatycznie wyłączony,
może w pewnych przypadkach uruchomić się
ponownie, mimo że kierowca nie podjął decyzji
o kontynuowaniu jazdy.
W następujących sytuacjach silnik uruchamia
się automatycznie, mimo że kierowca nie wcis-
nął pedału sprzęgła w celu włączenia biegu:
Okna zaczynają zaparowywać.
Temperatura zewnętrzna jest niższa niż 0
°C lub wyższa niż 30 °C.
Występuje chwilowy wysoki pobór prądu
lub poziom naładowania akumulatora
spadł do minimalnego dopuszczalnego
poziomu.
Samochód toczy się z prędkością wyższą
niż prędkość kroku spacerowego.
Pedał hamulca zostaje wielokrotnie wciś-
nięty (pompowanie).
OSTRZEŻENIE
Nie otwierać pokrywy komory silnikowej po
automatycznym zatrzymaniu silnika – silnik
może zostać nagle automatycznie urucho-
miony. Aby uniknąć automatycznego uru-
chomienia silnika przy podniesionej pokry-
wie:
Najpierw włączyć bieg i hamulec posto-
jowy lub wyjąć kluczyk z pilotem zdal-
nego sterowania z wyłącznika zapłonu.
Silnik nie uruchamia się automatycznie
W następujących sytuacjach silnik nie urucha-
mia się automatycznie po automatycznym
wyłączeniu:
Został odpięty pas bezpieczeństwa kie-
rowcy – komunikat na wyświetlaczu infor-
muje kierowcę o konieczności uruchomie-
nia silnika w zwykły sposób.
Został włączony bieg bez wyłączenia
sprzęgła – komunikat na wyświetlaczu
informuje kierowcę o konieczności usta-
wienia dźwigni skrzyni biegów w położeniu
neutralnym, aby możliwe było automa-
tyczne uruchomienie silnika.
Niezamierzone wyłączenie silnika
W razie nieudanego rozruchu i wyłączenia się
silnika należy wykonać następujące czynności:
DRIVe
Ograniczenia
7
Ponownie wcisnąć pedał sprzęgła – silnik
uruchomi się automatycznie po przesta-
wieniu dźwigni skrzyni biegów w położenie
neutralne. Wyświetlacz informacyjny
wyświetlił wcześniej komunikat WŁĄCZ
BIEG NEUTR ABY RUSZYĆ
Komunikaty tekstowe
Funkcja Start/Stop może w pewnych sytua-
cjach wyświetlać na wyświetlaczu informacyj-
nym różne komunikaty tekstowe. W przypadku
niektórych z nich należy podjąć pewne zale-
cane działanie.
Komunikat
AUTO START-
STOP WŁĄCZONY
Wyświetlany przez
około 5 sekund po
aktywowaniu funk-
cji.
AUTO START-
STOP WYŁĄ-
CZONY
Wyświetlany przez
około 5 sekund po
dezaktywowaniu
funkcji.
PRZEKRĘĆ KLU-
CZYK ABY WŁĄ-
CZYĆ
Silnik nie uruchomi
się automatycznie
A
przeprowadzić nor-
malny rozruch za
pomocą kluczyka.
Komunikat
WŁĄCZ BIEG
NEUTR ABY
RUSZYĆ
Przestawić dźwignię
skrzyni biegów w
położenie neu-
tralne
B
.
WCIŚNIJ SPRZĘ-
GŁO ABY RUSZYĆ
Silnik jest gotowy do
automatycznego
uruchomienia –
czeka na wyłączenie
sprzęgła.
AUTO START-
STOP WYMA-
GANY SERWIS
Funkcja Start/Stop
wyłączona. Skon-
taktować się ze sta-
cją obsługi.
A
Ma to na przykład miejsce, gdy po automatycznym wyłą-
czeniu silnika zostanie odpięty pas bezpieczeństwa.
B
Ma to miejsce, gdy po automatycznym wyłączeniu silnika
zostanie wybrany bieg bez wyłączenia sprzęgła.
Jeżeli po wykonaniu danego działania komu-
nikat nie zniknie, należy skontaktować się ze
stacją obsługi – zaleca się skorzystanie z auto-
ryzowanej stacji obsługi Volvo.
DRIVe
Dane techniczne
8
Silnik
Silnik wysoko-
prężny
D2
Oznaczenie silnika
A
D4162T
Moc (kW / obr/min) 84/3600
Moc (KM / obr/min) 115/3600
Moment obrotowy
(Nm / obr/min)
270/1750-2500
Liczba cylindrów 4
Średnica cylindra
(mm)
75
Skok tłoka (mm) 88,3
Silnik wysoko-
prężny
D2
Pojemność sko-
kowa (litry)
1,56
Stopień sprężania 16,0:1
A
Oznaczenie typu silnika, numer części i numer fabryczny
można odczytać na silniku – umiejscowienie podano w
zasadniczej instrukcji obsługi samochodu.
Skrzynia biegów
Manualna, 6-biegowa (B6)
Holowanie przyczepy samochodem z
funkcją DRIVe Start/Stop
Maks.
masa (kg)
Przyczepa
z hamul-
cami
Przyczepa
bez
hamulców
C30 1300 650
S40 1300 650
V50 1300 700
Nacisk na
hak holowni-
czy
50 50
Samochód został zoptymalizowany do jazdy
bez przyczepy.
Podczas jazdy z przyczepą, wzrost prędkości,
kąta nachylenia drogi, wysokości nad pozio-
mem morza, temperatury zewnętrznej, masy
holowanego ładunku itp. może spowodować
tymczasowe ograniczenie działania pewnych
funkcji, np. wydajności chłodzenia klimatyzacji
lub mocy silnika.
DRIVe
Dane techniczne
9
Zużycie paliwa i wielkość emisji
Model
A B C
C30 112 4,3 92 3,5 99 3,8
S40 112 4,3 92 3,5 99 3,8
V50 112 4,3 92 3,5 99 3,8
Symbole w tabeli
: Emisja dwutlenku węgla (g/km)
: Zużycie paliwa (litry/100 km)
A = jazda miejska
B = jazda pozamiejska
C = jazda mieszana
Koła i opony
Ważnym elementem związanym z ekologiczną
eksploatacją samochodu jest używanie odpo-
wiedniego typu opon i utrzymywanie w nich
prawidłowego ciśnienia powietrza.
Rozmiary
Przy wymianie opon na nowe zaleca się zasto-
sowanie opon takiego samego typu i marki jak
te, w które samochód był wyposażony fabrycz-
nie – zostały one zaprojektowane specjalnie w
celu obniżenia zużycia paliwa.
Rozmiary 195/65 R15 i 205/55 R16 zwykle
pozwalają uzyskać nieco mniejsze zużycie
paliwa niż szersze warianty opon.
Ciśnienie powietrza
Nieprawidłowo napompowane opony powo-
dują wzrost zużycia paliwa. Z tego powodu
należy regularnie sprawdzać ciśnienie w opo-
nach.
Stosując tak zwane ciśnienie ECO,
1
można
zminimalizować zużycie paliwa. Może to mieć
pewien wpływ na komfort jazdy, poziom hałasu
emitowanego przez opony i charakterystykę
sterowności, ale nie wpływa na bezpieczeń-
stwo.
Patrz etykieta z zalecanym ciśnieniem w opo-
nach obok słupka drzwi kierowcy.
1
Ciśnienie zalecane przy maksymalnym obciążeniu.
DRIVe
Dane techniczne
10
Akumulatory
Samochód jest wyposażony w dwa akumula-
tory 12 V – jeden akumulator rozruchowy o
wysokiej mocy i jeden akumulator pomocni-
czy, który pomaga w realizacji sekwencji uru-
chamiania funkcji Start/Stop.
Akumu-
lator
Rozru-
chowy
Pomocni-
czy
Prąd zim-
nego roz-
ruchu,
CCA
A
(A)
760 120
Pojem-
ność (Ah)
70 8
Wymiary
B
,
dł.×szer.×
wys. (mm)
278×175×190 150×88×105
A
Zgodnie z normą SAE.
B
Największe możliwe wymiary.
UWAGA
Im większy pobór energii w samochodzie
(dodatkowe chłodzenie/ogrzewanie itd.),
tym więcej trzeba doładowywać akumula-
tory = Zwiększone zużycie paliwa.
• Gdy akumulator rozruchowy wymaga
naładowania, funkcja Start/Stop zostaje
tymczasowo wyłączona.
Tymczasowe wyłączenie funkcji Start/Stop w
wyniku dużego poboru energii oznacza, że:
Silnik nie wyłącza się automatycznie.
Silnik uruchamia się automatycznie
2
bez
wciśnięcia pedału sprzęgła przez kie-
rowcę.
Umiejscowienie akumulatorów
1. Akumulator rozruchowy. 2. Akumulator pomoc-
niczy.
Akumulator rozruchowy opisano szczegółowo
w zasadniczej instrukcji obsługi samochodu.
Akumulator pomocniczy znajduje się pod
lewym światłem przednim i normalnie nie
wymaga czynności obsługowych.
2
Automatyczne uruchomienie silnika może nastąpić tylko wtedy, gdy dźwignia skrzyni biegów znajduje się w położeniu neutralnym.
DRIVe
Dane techniczne
11
WAŻNE
W razie nieprzestrzegania poniższej instruk-
cji funkcja Start/Stop może przestać działać
po tymczasowym podłączeniu zewnętrz-
nego akumulatora lub ładowarki do akumu-
latorów:
Ujemnego bieguna akumulatora samo-
chodu nie wolno nigdy wykorzystywać
do podłączenia zewnętrznego akumu-
latora lub ładowarki do akumulatorów –
jako punkt masowy (uziemienie) wolno
wykorzystać wyłącznie podwozie
(ramę) samochodu.
Patrz instrukcja obsługi samochodu, punkt
dotyczący rozruchu za pomocą akumula-
tora pomocniczego w rozdziale „Urucha-
mianie silnika i jazda” – opisano tam, w jaki
sposób należy podłączyć zaciski przewo-
dów.
UWAGA
Jeżeli akumulator rozruchowy rozładuje się
do tego stopnia, że wszystko jest „czarne” i
samochód jest właściwie pozbawiony
wszystkich zwykłych funkcji elektrycznych,
a silnik zostanie następnie uruchomiony za
pomocą akumulatora zewnętrznego lub
ładowarki do akumulatorów, funkcja
Start/Stop zostanie aktywowana. Możliwe
będzie wtedy automatyczne wyłączenie sil-
nika, ale funkcja Start/Stop może nie być w
stanie uruchomić silnika automatycznie w
razie jego wyłączenia z powodu niewystar-
czającego poziomu naładowania akumula-
tora.
Aby zagwarantować automatyczne urucha-
mianie silnika po jego automatycznym wyłą-
czeniu, trzeba najpierw naładować akumu-
lator. W temperaturze zewnętrznej +15 °C
akumulator wymaga ładowania przez co
najmniej 1 godzinę. Przy niższej temperatu-
rze zewnętrznej zalecany jest czas ładowa-
nia wynoszący 3-4 godzin. Zaleca się łado-
wanie akumulatora za pomocą zewnętrznej
ładowarki do akumulatorów.
Jeśli nie jest to możliwe, zaleca się tymcza-
sową dezaktywację funkcji do momentu
naładowania akumulatora do odpowied-
niego poziomu.
Więcej informacji na temat ładowania aku-
mulatora – patrz instrukcja obsługi samo-
chodu, punkt „Akumulator” w rozdziale
„Obsługa techniczna samochodu”.
Bezpieczniki
Umiejscowienie bezpieczników funkcji Start/Stop.
Nr Element A
11M/1 Centralka elektryczna w
komorze silnika
125
11M/2 Czujnik układu monito-
rowania stanu akumula-
torów
15
25 Moduł sterujący CEM
silnika wysokoprężnego
10
DRIVe
Dane techniczne
12
WAŻNE
Przepalony bezpiecznik wolno zastąpić
wyłącznie bezpiecznikiem o takim samym
kolorze i prądzie znamionowym.
Kdakd8Vg8dgedgVi^dcIE&'-)+Eda^h]!6I&%)+!Eg^ciZY^cHlZYZc!<iZWdg\'%&%!8deng^\]i©'%%%"'%&%Kdakd8Vg8dgedgVi^dc
VOLVO C30, S40 & V50
DRIV
Dodatek do instrukcji obsługi
  • Page 1 1
  • Page 2 2
  • Page 3 3
  • Page 4 4
  • Page 5 5
  • Page 6 6
  • Page 7 7
  • Page 8 8
  • Page 9 9
  • Page 10 10
  • Page 11 11
  • Page 12 12
  • Page 13 13
  • Page 14 14

Volvo 2012 Early DRIVe

Typ
DRIVe
Ten podręcznik jest również odpowiedni dla