Kompernass PWS 230 Instrukcja obsługi

PWS 230

Kompernaß GmbH

Burgstraße 21

44867 Bochum (Germany)

ANGLE GRINDER

Angle grinder

Operation and Safety Notes

SZliFierKA KĄTOWA

Wskazówki dotyczące obsługi i bezpieczeństwa

UHlOVÁ BrÚSKA

Pokyny pre obsluhu a bezpečnostné pokyny

ÚHlOVÁ BrUSKA

Pokyny pro obsluhu a bezpečnostní pokyny

KOTni BrUSilniK

Navodila za upravljanje in varnostna opozorila

SArOKCSiSZOlÓ

Kezelési és biztonsági utalások

KUTnA BrUSiliCA

Upute za posluživanje i za Vašu sigurnost

WinKelSCHleiFer

Bedienungs- und Sicherheitshinweise

Last Information Update · Stan informacji · Információk állása

Stanje informacij · Stav informací · Stav informácií

Stanje informacija · Stand der Informationen:

10 / 2007 Ident.-No.: PWS 230102007-4

Klappen Sie vor dem Lesen die Seite mit den Abbildungen aus und machen Sie sich anschließend

mit allen Funktionen des Gerätes vertraut.

Before reading, unfold the page containing the illustrations and familiarise yourself with all functions

of the device.

Przed przeczytaniem proszę rozłożyć stronę z ilustracjami, a następnie proszę zapoznać się z

wszystkimi funkcjami urządzenia.

Olvasás előtt kattintson az ábrát tartalmazó oldalra és végezetül ismerje meg a készülék mindegyik

funkcióját.

Pred branjem stran s slikami odprite navzven in se nato seznanite z vsemi funkcijami naprave.

Před čtením si otevřete stranu s obrázky a potom se seznamte se všemi funkcemi přístroje.

Pred čítaním si odklopte stranu s obrázkami a potom sa oboznámte so všetkými funkciami prístroja.

Prije nego što pročitate tekst, otvorite stranicu sa slikama i upoznajte se na osnovu toga sa svim

funkcijama uređaja.

GB Operation and Safety Notes Page 5

PL Wskazówki dotyczące obsługi i bezpieczeństwa Strona 17

HU Kezelési és biztonsági utalások Oldal 29

SI Navodila za upravljanje in varnostna opozorila Stran 41

CZ Pokyny pro obsluhu a bezpečnostní pokyny Strana 53

SK Pokyny pre obsluhu a bezpečnostné pokyny Strana 65

HR Upute za posluživanje i za Vašu sigurnost Stranica 77

DE / AT Bedienungs- und Sicherheitshinweise Seite 89

A B

D

E

C

F

4

14

15

18

19

20

16

11 12

13 17

1

4

5

7

6

3

0

I

2

8 9 10

5 GB

Table of Content

Introduction

Proper use .....................................................................................................................Page 6

Features and equipment ...............................................................................................Page 6

Included items ...............................................................................................................Page 7

Technical information ...................................................................................................Page 7

Safety

Safety advice ................................................................................................................Page 7

Workplace safety .........................................................................................................Page 7

Electrical safety .............................................................................................................Page 7

Personal safety ..............................................................................................................Page 8

Careful handling and use of electrical power tools ..................................................Page 9

Safety advice relating speciﬁcally to this device .......................................................Page 9

Advice on use ...............................................................................................................Page 12

Original accessories /attachments ..............................................................................Page 12

Preparing for use

Attaching the disc guard cover using the quick-release fastener ................................ Page 12

Attaching the auxiliary handle ....................................................................................Page 13

Attaching and replacing roughing / grinding / cutting discs .............................................Page 13

Operation

Switching on and oﬀ ....................................................................................................Page 13

Maintenance and cleaning ........................................................................Page 14

Disposal ......................................................................................................................Page 14

Information

Service centre ...............................................................................................................Page 14

Declaration of Conformity / Manufacturer

................................................................Page 15

6 GB

Introduction

Angle grinder PWS 230

Q

Introduction

Please make sure you familiarise yourself

fully with the way the device works

before you use it for the ﬁrst time and

that you understand how to handle electrical pow-

er tools correctly. To help you do this please read

the accompanying operating instructions. Keep

these instructions in a safe place. If you pass the

device on to anyone else, please ensure that you

also pass on all the documentation.

Q

Proper use

The device is intended for the dry cutting, rough

grinding and brushing of metal and stone. Any other

use or modiﬁcation to the device shall be considered

as improper use and could give rise to considerable

dangers. We will not accept liability for loss or

damage arising from improper use. The device is

not intended for commercial use.

Q

Features and equipment

1

Hand grip (rotatable)

2

ON / OFF switch

3

Safety lock-out

4

Unlocking button

5

Carbon brushes cover

6

Auxiliary handle

7

Disc guard cover

8

Clamping lever

9

Coded projection

10

Adjuster screw

11

Spindle lock button

12

Threaded hole (3 x) for auxiliary handle

13

Clamping nut

14

Mounting spindle

15

Mounting ﬂange

16

Coded groove

17

Spanner

The following pictogrammes / symbols are used in these operating instructions:

Read the operating instructions!

W

Watts (eﬀective power)

Always heed warning labels and

safety instructions!

Protection category II power tool;

double insulated

Caution - Danger of electric shock! Hazardous

voltage – danger to life!

Wear hearing protection, dust protection mask,

protective glasses and protective gloves.

Explosive material!

Keep children and other unauthorised personnel

at a safe distance when using electrical tools.

Risk of ﬁre!

Keep the device away from rain or moisture.

Water entering an electrical device increases the

risk of electric shock.

V

~

Volt (AC)

Damaged appliances, power cables and power

plugs mean potentially fatal risks from electric

shock. Regularly check the condition of the appli-

ance, the power cables and the power plugs.

n

0

Rated idle running speed

Dispose packaging and appliance in an

environmentally-friendly way!

7 GB

Introduction / Safety

18

Roughing / grinding disk*

19

Cutting disc for metal*

20

Cutting disc for masonry*

* not included

Q

Included items

1 Angle grinder PWS 230

1 Auxiliary handle

1 Disc guard cover

1 Spanner

1 Operating instructions

1 Booklet covering “Warranty and service”

Q

Technical information

Rated voltage: 230 V

~

50 Hz

Rated power consumption: 2000 W

No-load speed: n

0

6500 min

-1

Grinding disc: Ø 230 mm

Mounting spindle: M14 / threaded

Protection class: II /

Wear hearing protection!

Noise and vibration data:

Refers to A-weighted sound level.

Sound pressure level: 90 dB (A)

Sound power level: 103 dB (A)

Weighted acceleration, typical.

Hand-arm vibration: < 2.5 m / s

2

Values determined in accordance with EN 50144

Q

Safety



Safety advice

J Attention! In order to protect yourself from the

danger of electric shock, injury or ﬁre when

using electrical power tools, please observe

the following safety precautions. Read and

take note of these instructions and advice be-

fore you use the device. Failure to observe the

instructions and advice given below may result

in electric shock, ﬁre and/or serious injury.

Q

Workplace safety

J

Keep your working area clean and clutter-free.

Ensure that your working area is well lit. Untidy

or poorly lit working areas can lead to accidents.

J Risk of explosion! Do not work

with the device in potentially explo-

sive environments in which there are

inﬂammable liquids, gases or dusts. Electrical

power tools create sparks, which can ignite

dusts or fumes.

J

Keep children and other people

away while you are operating the

electrical power tool. Distractions

can cause you to lose control of the device.

Q

Electrical safety

To avoid danger to life from

electric shock:

J The mains plug on the device must match the

mains socket. The plug must not be modiﬁed in

any way. Do not use an adapter plug with

devices ﬁtted with a protective earth. Unmodi-

ﬁed plugs and matching sockets reduce the risk

of electric shock.

J Avoid touching earthed surfaces such as pipes,

radiators, ovens and refrigerators with any part

of your body. There is an increased risk of elec-

tric shock if your body is earthed.

8 GB

Safety

J

Keep the device away from rain or mois-

ture. Water entering an electrical device

increases the risk of electric shock.

J

Do not use the mains lead for any purpose for

which it was not intended, e.g. to carry the de-

vice, to hang it up or to pull the mains plug out of

the mains socket. Keep the mains lead away from

heat, oil, sharp edges or moving parts of the

device. Damaged or tangled mains leads or plugs

increase the risk of electric shock.

J A damaged device, mains lead or

plug presents a serious danger to life

from electric shock. Frequently check

the condition of the device, mains lead and plug.

J When working outdoors always use extension

cables that are also approved for use outdoors.

The use of an extension cable suitable for out-

door use reduces the risk of electric shock.

J Hold the device only by the insulated handles;

bear in mind that you might cut through a con-

cealed cable or the device’s mains lead.

J Contact with a live wire can cause metal parts

of the device to become live and lead to elec-

tric shock.

J

Warning! Risk of explosion!

Use a suitable detector to locate con-

cealed services supply cables /

pipes or approach your local public utilities

services providers.

Contact with electricity cables can lead to ﬁre

or electric shock. Damaging a gas pipe can

lead to an explosion.

Penetration of a water pipe can lead to property

damage or to electric shock.

J Do not use the device if it has any damaged

parts. If a dangerous situation arises pull out

the mains plug from the socket immediately.

J Warning! - Never open the device.

Always have any repairs carried out or re-

placement parts ﬁtted at the service centre or

by an electrical equipment repair specialist.

Q

Personal safety

J Remain alert at all times and always watch what

you are doing. Work carefully when using an

electrical power tool. Do not use the device if

you cannot concentrate or are tired or under

the inﬂuence of drugs, alcohol or medication.

Just one moment of carelessness when using

the device can lead to serious injury.

J

Wear personal protective equipment

and always wear safety glasses. The

wearing of personal protec-

tive equipment such as dust masks, non-slip safe-

ty shoes, protective gloves, safety helmets or ear

protectors, appropriate to the type of electrical

power tool used and work undertaken, reduces

the risk of injury.

J We recommend that you wear rubber gloves

and anti-slip footwear when working outdoors.

J Avoid unintentional operation of the device.

Make sure that the switch is in the “OFF” position

before you insert the mains plug into the sock-

et. Accidents can happen if you carry the de-

vice with your ﬁnger on the ON / OFF switch

or you have already switched the device on

before you connect it to the mains.

J Remove any setting tools or spanners before

you switch the device on.

A tool or spanner left attached to a rotating

part of a device can lead to injury.

J Do not overestimate your own abilities. Keep

proper footing and balance at all times. By

doing this you will be in a better position to

control the device in unforeseen circumstances.

J Wear suitable clothing. Do not wear loose cloth-

ing or jewellery. Keep your hair, clothing and

gloves clear of moving parts. If you have long

hair, wear a hair net. Clothing, jewellery or

hair that is loose or hangs from your body,

head or limbs can become trapped in moving

parts.

J Use dust extraction or trapping equipment if

these facilities can be ﬁtted. If you use a vacuum

dust extraction device, make sure that it is spe-

cially designed to be used for this purpose. The

correct use of these devices reduces the hazard

presented by dust.

9 GB

Safety

There is the danger of ﬁre when working with

electrical devices that have a dust bag or can

be connected to a vacuum dust extraction de-

vice. Under certain conditions the wood dust in

the dust extraction bag (or in the vacuum’s ﬁlter

bag) can self-ignite, e.g. as a result of ﬂying

sparks generated when machining metals or

metal objects left in wood. This can happen

particularly if the wood dust is mixed with paint

residue or other chemicals and the waste parti-

cles are hot from prolonged machining. There-

fore you must empty the dust collection bag or

ﬁlter bag of the vacuum extraction device before

pausing or stopping work and always avoid

overheating the waste particles or the device.

J Do not allow other people to touch the electrical

power tool or the extension lead.

Q

Careful handling and use

of electrical power tools

J Do not overload the device. Always use an

electrical power tool that is intended for the

task you are undertaking. By using the right

electrical power tool for the job you will work

more safely and achieve a better result.

J Do not use an electrical power tool if its switch

is defective. An electrical power tool that can

no longer be switched on and oﬀ is dangerous

and must be repaired.

J Pull the mains plug from the socket before you

make any adjustments to the device, change

accessories or when the device is put away.

This precaution is intended to prevent you from

unintentionally starting the device.

J When not in use always ensure that electrical

power tools are kept out of reach of children.

Do not let anyone use the device if he or she is

not familiar with it or has not read the instructions

and advice. Electrical power tools are dangerous

when they are used by inexperienced people.

J Look after the device carefully. Check that

moving parts are working properly and move

freely. Check for any parts that are broken or

damaged enough to detrimentally aﬀect the

functioning of the device. Have damaged parts

repaired before you use the device. Many

accidents have their origins in poorly maintained

electrical power tools.

J Use the electrical power tool, accessories,

inserted tools etc. in accordance with these

instructions and advice, and the stipulations

drawn up for this particular type of device. In

doing this, take into account the working

conditions and the task in hand. The use of

electrical power tools for purposes other than

those intended can lead to dangerous situations.

Safety advice relating

speciﬁcally to this device

J Before you insert the mains plug into the socket,

ensure that the device is switched oﬀ.

J If you use the device outdoors, always connect

it through a residual current device (RCD) with

a maximum trip current of 30 mA.

J If using an extension lead, always use one that

is approved for outdoor use.

J Securely support the workpiece. Use clamps or

a vice to grip the workpiece ﬁrmly. This is much

safer than holding it in your hand.

J Never hold the device itself in a vice.

J Never support yourself by placing your hands

near or in front of the device or the workpiece

surface. A slip can result in injury.

J If a dangerous situation arises, pull the mains

plug immediately out of the mains socket.

m Warning! Danger of injury! Unlock the

ON / OFF switch immediately if a power failure

occurs or the plug is pulled out of the mains

socket. Place the switch in the OFF position.

This is intended to prevent the device restarting

inadvertently and the possible resulting injury.

J Do not operate the device if the mains lead or

mains plug is damaged.

J Do not touch the mains lead if it becomes dam-

aged or cut through while you are using the

device. Pull the plug out of the mains socket im-

mediately and have the device repaired by a

suitably qualiﬁed person or at your service centre.

J Do not operate the device if it is damp and do

not use it in a damp environment.

10 GB

Safety

J If you use the device outdoors, always connect

it through a residual current device (RCD) with

a maximum trip current of 30 mA. If using an

extension lead, always use one that is approved

for outdoor use.

J Do not suspend or carry the device by the

mains lead. Always work with the mains lead

leading away from the rear of the device.

J Grinding discs must be carefully kept and han-

dled in accordance with the manufacturer’s

instructions.

J Make sure that abrasive consumables and tools

are attached in accordance with the manufac-

turer’s instructions and advice.

J Ensure that any spacers supplied or required

for the use of certain abrasive consumables

and tools are properly installed.

J Before you use the device make sure that the

abrasive consumable or tool is correctly attached

and ﬁrmly fastened in place. Allow the tool to

run under no-load conditions for 30 seconds in

a safe position. Stop the device immediately if

a signiﬁcant amount of vibration occurs or if

any defects are found. In this event check over

the machine to ﬁnd the cause of the problem.

J Never use the electrical power tool without its

disc guard cover, if it was supplied with one.

J When using abrasive consumables and tools

with a threaded insert make sure that the threaded

hole is long enough for the spindle length.

J Do not work in areas where there may be con-

cealed electricity cables or gas or water pipes.

Use a suitable detector or ask your local utility

service providers. Contact with electricity cables

can lead to ﬁre or electric shock.

Damaging a gas pipe can lead to an explosion.

Penetration of a water pipe can lead to property

damage or to electric shock.

 Danger of ﬁre from ﬂying sparks!

Cutting or grinding metal creates ﬂying sparks.

For this reason, always make sure that nobody

is placed in any danger and that there are no

inﬂammable materials near the working area.

m Warning! Noxious fumes! Working with

harmful / noxious dusts represents a risk to the

health of the person operating the device and

to anyone near the working area.

J

Wear hearing protection, protective

glasses, a dust protection mask and

protective gloves.

J For longer periods of cutting or grinding wood,

metal or stone materials that give rise to dusts

that are hazardous to health, connect the device

to a suitable external vacuum dust extraction

device.

J Connect a suitable vacuum dust extraction de-

vice when you are working on stone or masonry.

The vacuum dust extraction device must be one

approved for use with stone dusts.

m Warning! Danger of electric shock

from metal dust! Machining metal can result

in electrically conductive dust being deposited

inside the device. In these circumstances the

inside of the motor compartment must be blown

out at frequent intervals with compressed air,

vacuum dust extraction used and the device

operated through a residual current device

(RCD) with a maximum trip current of 30 mA.

J Ensure that there is adequate ventilation when

machining surfaces containing plastic or cov-

ered with paint, varnish etc.

J Do not soak the materials or the surface you

are about to work on with liquids containing

solvents. The heat generated during abrasion

can give rise to poisonous vapours or gases

that are hazardous to health.

J Wear close-ﬁtting clothing and keep long hair

inside a hairnet or suitable headwear.

J For safety reasons this tool must always be

used with the auxiliary handle in place.

J The adjustable disc guard cover must always

be in place when working with roughing /

grinding or cutting discs.

J Use the vacuum dust extraction facility if your

work generates large amounts of dust. Use

vacuum dust extraction devices particularly ap-

proved for the purpose.

J Use permitted consumables and tools only.

Check that the speed given on the discs is

greater than or equal to the rated no-load

speed of the device.

J Ensure that the dimensions of the abrasive con-

sumable or tool matches the grinder.

J Take note of the direction of rotation and always

11 GB

Safety

hold the device in such a way that the sparks

and grinding debris are thrown away from

your body.

J Make sure that the dimensions of the disc are

suitable for the device and that the disc is of a

type that ﬁts properly on to the mounting ﬂange.

J Avoid abrading paints containing lead or other

substances hazardous to health.

J Do not machine materials containing asbestos.

Asbestos is a known carcinogen.

J Use the device for dry cutting or dry grinding only.

J Before you use a disc check that it is not broken,

cracked or damaged in any other way.

J Make sure that abrasive consumables and tools

are attached in accordance with the manufac-

turer’s instructions and advice.

J Avoid contact with a moving roughing / grind-

ing or cutting disc.

J Operate the device only with an attached

roughing / grinding or cutting disc.

J Never use the device for a purpose for which it

was not intended nor with non-original parts /

accessories.

J Use only abrasive consumables and tools with

an allowable speed at least as high as the no-

load speed of the device! If you operate a disc

at a speed higher than its permitted maximum

this can lead to destruction of the disc.

J Make sure that the dimensions of the disc are

suitable for the device.

The disc must ﬁt without play on to the mounting

ﬂange shaft. Do not use a reducer piece or

adapter.

J Do not subject cutting discs to any sideways

pressure.

J Do not use cutting discs sideways for grinding.

J Check abrasive consumables and tools before

use. The abrasive consumable or tool must be

properly attached and able to turn freely. Test

the operation of the device for at least 30 sec-

onds under no-load conditions. Do not use

abrasive consumables or tools that are dam-

aged, non-circular or vibrate.

J Look after your tools carefully. Keep cutting

tools sharp and clean. This way you will work

more safely and achieve better results.

Follow the advice on tool lubrication and con

sumables replacement.

J Attach a hand guard (not included) for machin-

ing with external accessories, such as a rubber

sanding plate / cup brush / disc brush / ﬂap disc.

J Switch on the device before placing it against

the workpiece. After machining lift the device

from the workpiece before switching it oﬀ.

J Avoid placing your body in an unnatural position.

Always hold the device securely with both

hands (see Fig. D) while working. Always keep

proper footing and balance.

J The auxiliary handle must always be ﬁtted

whenever you are using the device.

J Take note of the direction of rotation of the

abrasive disc. Hold the device in such a way

that sparks and grinding debris are thrown

away from your body.

J Switch the device oﬀ and allow it to come to a

standstill before you put it down.

The abrasive consumable or tool will continue

to rotate after you have switched oﬀ the device.

J Do not allow the cutting disc to become trapped

as this can lead to kickback. If the cutting disc

becomes trapped, switch the device oﬀ imme-

diately. Hold the device still until the disc comes

to a complete stop. Only then can you remove

the cutting disc from the workpiece.

J Do not switch on the device if the cutting disc is

in the workpiece.

J Ensure that the ventilation slots do not become

blocked if you are creating lots of dust while

working. Should it be necessary to remove

dust, ﬁrst disconnect the electrical power tool

from the mains supply, use non-metallic objects

and avoid damaging the internal components.

J When not being used electrical power tools

should be stored in dry conditions in a high or

closed place, out of reach of children.

J Handle the device carefully and treat it with

respect.

Protect the device from sharp blows and impacts.

J Check the condition of the mains lead on your

electrical power tool regularly and have any

damage repaired by a competent specialist.

Check the condition of extension leads regularly

and replace them if they are damaged. Keep

the handle and hand grip clean, dry and free

of oil and grease.

12 GB

Safety / Preparing for use

J Check the electrical power tool for damage.

Before the electrical power tool is used any fur-

ther, carefully check the safety equipment or

any slightly damaged parts to see that they are

still working properly. Check that all moving

parts on the tool are working properly, can

move freely and are not damaged. All parts

must be correctly attached and fulﬁl all the

requirements necessary to allow the electrical

power tool to operate properly. Damaged

safety equipment and components should be

repaired or replaced at a competent electrical

equipment repair centre unless otherwise indi-

cated in the operating instructions. Damaged

switches must be replaced at a Customer Service

Centre. Never use an electrical power tool that

cannot be switched on and oﬀ properly.

Advice on structural engineering matters

Slots in load-bearing walls:

Slots cut in load-bearing walls must comply with

DIN 1053 Part 1 or the regulations applicable in

your country.

Observe the requirements of these documents. Be-

fore you start a task, seek the advice of a compe-

tent structural engineer, architect or the relevant site

management staﬀ.

Q

Advice on use

Note! Discs must be used only for their recommended

purposes, otherwise they could disintegrate, become

damaged or cause accidents.

Roughing discs

Never use cutting discs for

roughing or grinding!

J Move the angle grinder using even pressure to

and fro over the workpiece.

J Hold the roughing or grinding disc at a ﬂat angle

to the workpiece when working on a soft material.

Use a slightly steeper angle for harder materials.

Cutting discs

Never use roughing or grinding

discs for cutting!

 m D a n g e r ! Always guide the

device through the workpiece

against the direction of rotation

of the disc. If you work in the

other direction there is the risk of kickback. The

device may be forced out of the cut.

Q

Original accessories /

attachments

J Use only the accessories and attachments de-

tailed in the operating instructions. The use of

parts or accessories other than those recom-

mended in the operating instructions could

lead to you suﬀering an injury.

Q

Preparing for use

Take note of the mains voltage. The mains voltage

at the mains socket must match that shown on the

rating plate on the device. Devices marked with

230 V can also be operated at 220 V.

Q

Attaching the disc guard cover

using the quick-release fastener

J Pull the mains plug out of the mains socket be-

fore you carry out any task on the device.

m Danger of injury! Always use the angle

grinder with the disc guard cover in place. The

disc guard cover must be securely attached to

the angle grinder. To ensure the highest level of

safety while using the device, ensure that the

smallest possible area of the grinding or cutting

tool is exposed to the operator at all times. The

disc guard cover is there to protect the operator

from pieces breaking oﬀ and accidental contact

with the grinding or cutting tool.

j Open the clamping lever

8

.

13 GB

Preparing for use / Operation

j Insert the disc cover guide

7

with the coded

projection

9

in the coded groove

16

.

j Turn the disc guard cover

7

into the desired

position (working position). The closed side of

the disc guard cover

7

must always be facing

the operator.

j Close the clamping lever

8

to ﬁrmly clamp

the disc guard cover

7

in place.

If necessary the clamping force of the connection

can be adjusted by tightening or loosening the

adjuster screw

10

.

Ensure that the disc guard cover

7

sits ﬁrmly

on the spindle collar.

Q

Attaching the auxiliary handle

m Caution! For safety reasons this device must

always be used with the auxiliary handle

6

in

place.

J Pull the mains plug out of the mains socket be-

fore you carry out any task on the device.

j Screw the auxiliary handle

6

on the left, right

or on the top of the head of the device.

Q

Attaching and replacing

roughing / grinding / cutting discs

Take note of the dimensions of the roughing / grind-

ing or cutting discs. The circular hole must ﬁt on to

the mounting ﬂange without play. Do not use a re-

ducer piece or adapter.

J Pull the mains plug out of the mains socket be-

fore you carry out any task on the device.

J Check the condition of the roughing / grinding

or cutting discs. They must be free of damage,

moisture or cracks.

m Danger of burns! Always wear protective

gloves when changing a roughing / grinding or

cutting disc. Roughing / grinding and cutting

discs become hot during use. Do not touch

them until after they have cooled down.

j Note: Always ensure the discs are free of dirt

before use.

j Use only abrasive consumables or tools with

an allowable speed at least as high as the no-

load speed of the device.

j Press the spindle lock button

11

only after the

mounting spindle

14

has reached a standstill.

j Press the spindle lock button

11

to block the

drive.

j Release the clamping nut

13

using the spanner

17

, Fig. C.

j Place the roughing / grinding or cutting disc on

to the mounting ﬂange

15

with its labelled side

facing towards the device.

j Then replace the clamping nut

13

, with its

raised side facing upwards, on to the mounting

spindle

14

.

j Press the spindle lock button

11

to block the

drive.

j Tighten the clamping nut

13

again with the

spanner

17

.

j Note: Replace a new disc immediately if it

runs unevenly or vibrates after being exchanged.

j After replacing a disc let the device run under

no-load conditions for 30 seconds as a safety

check. Look out for unusual noises or generation

of sparks. Check that all the fastened-on parts

are correctly attached.

j Pay attention to see that the arrow showing the

direction of rotation on the roughing / grinding

or cutting discs (including diamond cutting discs)

corresponds with the direction of rotation of the

device (see arrow on the head of the device).

Q

Operation

Q

Switching on and oﬀ

Note: Always switch on the angle grinder before

bringing it into contact with the workpiece material.

Switching on the device

j Press the safety lock-out

3

.

Then press the ON / OFF switch

2

Switching oﬀ the device

j Release the ON / OFF switch

2

.

14 GB

Operation / Maintenance and cleaning / Disposal / Information

Switching on continuous operation mode

j Press the safety lock-out

3

and keep it

pressed.

Press the ON / OFF switch

2

in the area of

the safety lock-out until the latter locks.

Switching oﬀ continuous operation mode:

j Press and then release the ON / OFF switch

2

Rotating the hand grip

j Pull the mains plug out of the mains socket be-

fore you carry out any task on the device.

j The hand grip

1

can be rotated by 90° to

the right or left.

j This allows the On / Oﬀ switch

2

to be

brought into the most comfortable position for

any working conditions.

j Press the unlocking button

4

and rotate the

hand grip

1

to the right or left.

j Make sure the hand grip

1

engages.

Q

Maintenance and cleaning

J Pull the mains plug out of the mains socket

before you carry out any task on the device.

J Do not use sharp objects for cleaning the

device. Do not allow any liquids to enter the

device.

j Have the carbon brushes replaced only at the

service centre or an accredited electrical

equipment repair centre. The device requires

no other maintenance.

j Clean the device frequently; for best results do

this immediately after you have ﬁnished using it.

j Use a dry cloth to clean the housing – under

no circumstances use petrol, solvents or cleaning

agents that attack plastic.

j A vacuum cleaner is required to thoroughly

clean the device.

j Ventilation openings must always be kept free.

j Remove any adhering dust with a narrow paint

brush.

Q

Disposal

The packaging is wholly composed of

environmentally-friendly materials that can

be disposed of at a local recycling centre.

Do not dispose of electric tools in

the household waste!

In accordance with European Directive

2002 / 96 / EC (covering waste electrical and elec-

tronic equipment) and its transposition into national

legislation, worn out electrical power tools must be

collected separately and taken for environmentally

compatible recycling.

Contact your local refuse disposal authority for

more details of how to dispose of your worn out

electrical devices.

Q

Information

Q

Service centre

The service centre for your country is shown in the

warranty documentation.

J Have your device repaired only by qualiﬁed

specialist personnel using original manufactur-

er parts only. This will ensure that your device

remains safe to use.

J If the plug or mains lead needs to be replaced,

always have the replacement carried out by

the manufacturer or its service centre. This will

ensure that your device remains safe to use.

15 GB

Information

Q

Declaration of Conformity /

Manufacturer

We, Kompernaß GmbH, Burgstr. 21,

44867 Bochum, Germany, declare

that this product complies with the

following EU directives:

Machinery Directive (98 / 37 / EC)

EU Low Voltage Directive (2006 / 95 / EC)

Electromagnetic Compatibility

(2004 / 108 / EC)

Type / device description:

Angle grinder PWS 230

Bochum, 31.10.2007

Hans Kompernaß

- Managing Director -

We reserve the right to make technical modiﬁcations in the course

of further development.

16

17 PL

Spis zawartości

Wstęp

Zastosowanie zgodne z przeznaczeniem .................................................................Strona 18

Wyposażenie ................................................................................................................Strona 18

Zakres dostawy ............................................................................................................Strona 19

Dane techniczne ...........................................................................................................Strona 19

Bezpieczeństwo

Wskazówki bezpieczeństwa .......................................................................................Strona 19

Bezpieczeństwo na stanowisku pracy ........................................................................Strona 19

Bezpieczeństwo elektryczne .......................................................................................Strona 20

Bezpieczeństwo osób ..................................................................................................Strona 20

Staranne obchodzenie się i użycie elektronarzędzi .................................................Strona 21

Wskazówki

bezpieczeństwa specyﬁczne

dla urządzenia ..........................................Strona 22

Wskazówki dotyczące pracy ......................................................................................Strona 24

Osprzęt oryginalny / oryginalne urządzenia dodatkowe ..........................................Strona 25

Uruchomienie ........................................................................................................Strona 25

Montowanie osłony z zatrzaskiem .............................................................................Strona 26

Montowanie dodatkowego uchwytu ..........................................................................Strona 26

Montaż / wymiana tarczy zdzierającej / tnącej ........................................................Strona 26

Obsługa

Włączanie i wyłączanie ..............................................................................................Strona 27

Konserwacja i czyszczenie ........................................................................Strona 27

Utylizacja ..................................................................................................................Strona 27

Informacje

S e r w i s ............................................................................................................................Strona 28

Deklaracja zgodności / Producent

..............................................................................Strona 28

18 PL

Wstęp

Szliﬁerka kątowa PWS 230

Q

Wstęp

Przed pierwszym uruchomieniem należy

zapoznać się z działaniem urządzenia i

nauczyć się właściwego obchodzenia się

z elektronarzędziami. W tym celu należy przeczy-

tać poniższą instrukcję. Instrukcję należy starannie

przechowywać. W razie przekazania urządzenia

osobom trzecim należy dać również niniejszą in-

strukcję obsługi.

Q

Zastosowanie zgodne

z przeznaczeniem

Urządzenie przystosowane jest do przecinania,

szlifowania zgrubnego i szczotkowania materiałów

metalowych i ceramicznych bez użycia wody. Każde

użycie lub zmiana urządzenia uważane są jako

niezgodne z przeznaczeniem niesie ze sobą znaczne

zagrożenia wypadkowe.

Producent nie ponosi żadnej odpowiedzialności za

szkody wynikające z użycia niezgodnego z prze-

znaczeniem. Urządzenie nie jest przeznaczone do

użytku zawodowego.

Q

Wyposażenie

1

Uchwyt urządzenia (obrotowy)

2

Przełącznik WŁ. / WYŁ.

3

Blokada włączenia

4

Przycisk zwalniający

5

Pokrywka szczotek węglowych

6

Uchwyt dodatkowy

7

Osłona

8

Dźwignia mocująca

9

Występ kodujący

10

Śruba regulacyjna

11

Przycisk blokujący wrzeciona

12

Gwint (3 x) do uchwytu dodatkowego

W niniejszej instrukcji obsługi zastosowano następujące znaki / symbole:

Przeczytaj instrukcję obsługi!

W

Watt (moc skuteczna)

Przestrzegaj wskazówek ostrzegawczych

i bezpieczeństwa!

Elektronarzędzie klasy ochrony II;

podwójna izolacja ochronna

Ostrzeżenie przed porażeniem prądem elek-

trycznym! Niebezpieczne napięcie elektryczne -

zagrożenie dla życia!

Zakładać okulary ochronne, ochronniki słuchu,

maskę przeciwpyłową i rękawice ochronne.

Niebezpieczeństwo wybuchu!

W czasie użytkowania urządzenia dopilnuj, aby w

pobliżu nie przebywały dzieci ani żadne inne osoby.

Niebezpieczeństwo pożaru!

Chronić urządzenie przed deszczem i wilgocią.

Przedostanie się wody do wnętrza elektronarzę-

dzia zwiększa niebezpieczeństwo porażenia

prądowego.

V

~

Volt (napięcie przemienne)

Uszkodzenie urządzenia, kabla sieciowego lub

wtyczki sieciowej zwiększa ryzyko porażenia

prądem elektrycznym. Regularnie sprawdzaj

stan urządzenia, kabla sieciowego, wtyczki.

n

0

Projektowe broty biegu jałowego

Opakowanie i urządzenie przekaż do utylizacji

zgodnie z przepisami o ochronie środowiska!

19 PL

Wstęp / Bezpieczeństwo

13

Nakrętka mocująca

14

Wrzeciono mocujące

15

Kołnierz mocujący

16

Rowek kodujący

17

Klucz mocujący

18

Tarcza zdzierająca

19

Tarcza tnąca do metalu*

20

Tarcza tnąca do kamienia*

* nie ma zakresie dostawy

Q

Zakres dostawy

1 Szliﬁerka kątowa PWS 230

1 Uchwyt dodatkowy

1 Osłona

1 Klucz mocujący

1 Instrukcja obsługi

1 Zeszyt „Gwarancja i serwis“

Q

Dane techniczne

Napięcie znamionowe: 230 V

~

50 Hz

Moc nominalna 2000 W

Obroty znamionowe: n

0

6500 min

-1

Ściernica Ø 230 mm

Wrzeciono mocujące gwint M 14

Klasa ochrony: II /

Zakładać ochronniki słuchu!

Informacje o hałasie i drganiach:

Poziom hałasu wyznaczony w trakcie oceny A.

Poziom ciśnienia hałasu: 90 dB (A)

Poziom mocy hałasu: 103 dB (A)

Ustalone przyśpieszenie, typowe.

Drgania oddziaływujące

na rękę -ramie: < 2,5 m / s

2

Wartości pomiarowe wyznaczone zgodnie z normą

EN 50144.

Q

Bezpieczeństwo



Wskazówki

bezpieczeństwa

J Uwaga! Podczas używania elektronarzędzi

celem ochrony przed porażeniem elektrycznym,

niebezpieczeństwem obrażeń i pożarem należy

przestrzegać następujących zasadniczych

przepisów bezpieczeństwa.

Przeczytać i przestrzegać niniejsze przepisy

przed przystąpieniem do pracy na urządzeniu

i zachować dobrze te wskazówki bezpieczeń-

stwa. Niewłaściwe przestrzeganie niżej wymie-

nionych instrukcji może przyczynić się do pora-

żenia prądem elektrycznym, powstania pożaru

i / lub ciężkich obrażeń

Q

Bezpieczeństwo na

stanowisku pracy

J Utrzymywać otoczenie stanowiska pracy w

porządku i w czystości. Należy dbać o dobre

oświetlenie stanowiska roboczego. Nieporządek

i nieoświetlone stanowisko pracy mogą prowa-

dzić do wypadków.

J

Niebezpieczeństwo wybuchu!

Nie należy używać urządzenia w

otoczeniu o zagrożeniu wybuchowym,

w którym znajdują się ciecze palne, gazy lub

pyły. Elektronarzędzia wytwarzają iskry, które

mogą spowodować zapalenie się pyłów lub par.

J

Utrzymywać z daleka dzieci i inne oso-

by podczas pracy z elektronarzędziem.

W przypadku odw rócenia

uwagi

można stracić panowanie nad urządzeniem.

20 PL

Bezpieczeństwo

Q

Bezpieczeństwo elektryczne

Unikać zagrożenia życia

wskutek porażenia prądowego:

J Wtyczka kabla zasilającego winna pasować

do gniazdka sieciowego. Wtyczki nie wolno w

żaden sposób przerabiać. Przy urządzeniach

z wtykiem uziemiającym ochronnym nie można

używać wtyczek adapterowych. Nieprzerobione

wtyczki i odpowiednie gniazdka sieciowe

zmniejszają ryzyko porażenia prądowego.

J Unikać kontaktu z uziemionymi powierzchniami

jak rury, instalacje grzewcze, piece i chłodziarki.

Istnieje zwiększone ryzyko porażenia prądowego,

gdy istnieje kontakt człowieka z uziemionym

przedmiotem.

J

Chronić urządzenie przed deszczem

i wilgocią. Przedostanie się wody do

wnętrza elektronarzędzia zwiększa

niebezpieczeństwo porażenia prądowego.

J Nie poddawać kabla naprężeniom mechanicz-

nym, np., aby przenosić lub zawiesić urządzenie

albo wyciągnąć wtyczkę z gniazdka sieciowego.

Trzymać kabel z daleka od gorąca, ostrych kra-

wędzi lub ruchomych części urządzenia. Uszko-

dzone lub poplątane kable zwiększają niebez-

pieczeństwo porażenia prądowego.

J

Uszkodzone urządzenie, kabel sieciowy

lub wtyczka kabla sieciowego ozna-

czają zagrożenie życia wskutek pora-

żenia prądowego. Kontrolować regularnie stan

urządzenia, kabla sieciowego i wtyczki kablowej.

J Podczas pracy na wolnym powietrzu używać

tylko takich kabli przedłużających, które są

dopuszczone do użytku na zewnątrz. Użycie

kabla przedłużającego odpowiedniego do

zastosowania na zewnątrz zmniejsza niebez-

pieczeństwo porażenia prądowego.

J Trzymać urządzenie tylko za izolowane

uchwyty, jeśli szliﬁerka może natraﬁć na ukryty

przewód lub własny kabel zasilający.

J Zetknięcie się z przewodem przewodzącym

prąd może spowodować, iż metalowe części

urządzenia znajdą się pod prądem i spowodują

porażenie elektryczne.

J

Ostrzeżenie! Niebezpie-

czeństwo wybuchu!

Użyć odpowiednich urządzeń do wy

krywania ukrytych przewodów zasilających

lub skonsultować się miejscowym przedsiębior-

stwem zaopatrzenia w media.

Kontakt z przewodami elektrycznymi może

prowadzić do pożaru i porażenia elektryczne-

go. Uszkodzenie przewodu gazowego może

prowadzić do wybuchu.

Naruszenie wodociągu powoduje straty mate-

rialne lub może spowodować porażenie

prądowe.

J Nie uruchamiać nigdy urządzenia z uszkodzo-

nymi częściami. W razie niebezpieczeństwa

natychmiast wyciągnąć wtyczkę z gniazdka

sieciowego.

J Ostrzeżenie! – Nie należy nigdy otwierać

urządzenia.

Zlecać przeprowadzenie prac naprawczych

lub wymiany tylko w punkcie serwisowym lub

wykwaliﬁkowanemu elektrykowi.

Q

Bezpieczeństwo osób

J Należy zawsze być uważnym i zwracać uwagę

zawsze na to, co się robi. Podchodzić z rozsąd-

kiem do pracy z elektronarzędziem. Nie nale-

ży używać urządzenia, gdy się jest zdekoncen-

trowanym lub zmęczonym, wzgl. pod wpływem

narkotyków, alkoholu lub lekarstw. Nawet jeden

moment nieuwagi przy pracy z urządzeniem

może prowadzić do poważnych obrażeń.

J

Używać środków ochrony osobistej i

zawsze okularów ochronnych. Stoso-

wanie środków ochrony osobistej jak

maski przeciwpyłowej, butów ochronnych

przeciwpoślizgowych, rękawic ochronnych,

kasku ochronnego lub ochronników słuchu sto-

sownie do rodzaju i zastosowania elektrona-

rzędzia zmniejsza ryzyko obrażeń.

J Podczas pracy na wolnym powietrzu zaleca

się używanie rękawic gumowych i butów anty-

poślizgowych.

J Unikać niezamierzonego uruchomienia. Upew-

nić się, iż wyłącznik znajduję się w położeniu

21 PL

Bezpieczeństwo

„WYŁ.“ zanim włoży się wtyczkę do gniazdka

sieciowego. Gdy podczas przenoszenia urzą-

dzenia palec znajduje się na wyłączniku

WŁ. / WYŁ. lub gdy podłącza się do gniazdka

sieciowego urządzenie już włączone, może to

prowadzić do wypadków.

J Usunąć narzędzia ustawcze lub śrubokręty

zanim włączy się urządzenie.

Narzędzie lub klucz, które znajdują się w

obracającej się części urządzenia, może pro-

wadzić do obrażeń.

J Nie należy siebie nigdy przeceniać. Dbać o

solidną postawę i utrzymywanie w każdej

chwili równowagi. W ten sposób można lepiej

panować nad urządzeniem, w szczególności

w nieoczekiwanych sytuacjach.

J Należy zakładać odpowiednie ubranie. Nie

nosić luźnych ubrań lub biżuterii. Trzymać z

daleka od ruchomych części włosy, ubranie i

rękawice. Długie włosy należy chronić siatką

na włosy. Luźne, nieprzylegające ściśle ubranie,

biżuteria lub włosy mogą zostać porwane

przez obracające się części.

J Stosować urządzenia do odsysania i wychwy-

tywania pyłu, o ile mogą one zostać zamonto-

wane. Pamiętać przy tym, że urządzenia odpy-

lające muszą być przystosowane do tego

specjalnego zakresu zastosowania. Prawidłowe

używanie tych urządzeń zmniejsza zagrożenie

wywoływane pyłem.

Przy pracy z urządzeniami elektrycznymi, które

posiadają odpylanie indywidualne z workiem

pyłowym lub, które mogą zostać połączone do

instalacji odpylającej istnieje zagrożenie poża-

rowe! W niekorzystnych warunkach, takich jak

na przykład przy wyrzucaniu iskier, przy szlifo-

waniu metalu lub resztek metalu w drewnie,

może nastąpić samozapłon pyłu drzewnego w

worku pyłowym (lub w worku ﬁltra odkurzacza).

Może to nastąpić w szczególności wtedy, gdy

pył drzewny jest wymieszany z resztkami lakieru

lub innymi substancjami chemicznymi, a zeszli-

fowany materiał wskutek dłuższej pracy szliﬁerki

jest gorący. Dlatego też bezwzględnie unikać

przegrzewania szlifowanego materiału oraz

urządzenia, a przed przerwami w pracy opróż-

niać worek odpylania lub worek ﬁltra odkurzacza.

J Nie pozwolić, aby osoby postronne dotykały

elektronarzędzia lub przedłużacza.

Q

Staranne obchodzenie się i

użycie elektronarzędzi

J Nie należy przeciążać urządzenia. Do danej

pracy stosować odpowiednie elektronarzędzie.

Za pomocą odpowiednio dobranego narzędzia

pracuje się lepiej i bezpieczniej w podanym

zakresie wydajności.

J

Nie używać elektronarzędzi, których wyłącznik

jest uszkodzony. Elektronarzędzie, którego nie

można włączyć lub wyłączyć jest niebezpieczne

i winno być naprawione.

J Wyciągnąć wtyczkę kabla z gniazdka siecio-

wego zanim przystąpi się do ustawiania urzą-

dzenia, wymiany części wyposażenia lub odło-

żenia urządzenia. Ten środek ostrożności

zapobiega niezamierzonemu uruchomieniu

urządzenia.

J Trzymać nieużywane elektronarzędzia w

miejscu niedostępnym dla dzieci.

Nie pozwalać na używanie urządzenia przez

osoby, które nie są obeznane z tym urządzeniem

lub nie czytały niniejszej instrukcji obsługi. Elek-

tronarzędzia stają się niebezpieczne, jeśli uży-

wane są przez osoby niedoświadczone.

J Starannie pielęgnować urządzenie. Kontrolować,

czy ruchome części urządzenia należycie funk-

cjonują i nie zakleszczają się, nie są pęknięte

lub tak uszkodzone, że działanie urządzenia

jest naruszone. Oddać do naprawy uszkodzone

części przed uruchomieniem urządzenia. Wiele

wypadków jest spowodowanych przez niewła-

ściwą konserwacją elektronarzędzi.

J Używać urządzenie, wyposażenie, narzędzia

obróbcze itd. zgodnie z niniejszymi instrukcjami

oraz tak, jak to jest przepisane dla tego spe-

cjalnego typu urządzenia. Należy przy tym

uwzględnić warunki pracy i rodzaj wykonywanej

pracy. Używanie elektronarzędzi do innych

celów, aniżeli to jest przewidziane, może pro-

wadzić do niebezpiecznych sytuacji.

22 PL

Bezpieczeństwo

Wskazówki

bezpieczeństwa specyﬁczne

dla urządzenia

J Upewnić się, że urządzenie jest wyłączone

przed włożeniem wtyczki kabla zasilającego

do gniazdka sieciowego.

J W trakcie pracy na dworze podłączać urzą-

dzenie poprzez wyłącznik ochronny prądu

uszkodzeniowego (FI) o maksymalnym prądzie

wyzwalania wynoszącym 30 mA.

J Używać wyłącznie przedłużacza dopuszczo-

nego do obszaru zewnętrznego.

J Zabezpieczać przedmiot obrabiany. Używać

urządzeń mocujących / imadła, aby unieruchomić

przedmiot obrabiany. Ten sposób mocowania

gwarantuje pewniejsze trzymanie niż ręczne.

J Nie wolno w żadnym wypadku mocować

narzędzia w imadle.

J W żadnym wypadku nie opierać rąk obok lub

przed urządzeniem oraz na obrabianej po-

wierzchni, ponieważ w przypadku ześlizgnięcia

się istnieje niebezpieczeństwo obrażeń ciała.

J W razie niebezpieczeństwa wyciągnąć na-

tychmiast wtyczkę kabla zasilającego z

gniazdka sieciowego.

m Ostrzeżenie! Niebezpieczeństwo

obrażeń! W razie zaniku napięcia lub

wyciągnięcia wtyczki kabla natychmiast odblo-

kować przełącznik WŁ. / WYŁ. Przełączyć go

do położenia WYŁ. Zapobiega to niekontrolo-

wanemu włączeniu, podczas którego można

obnieść obrażenia.

J Nie należy używać narzędzia z uszkodzonym

kablem zasilającym lub wtyczką.

J Nie dotykać kabla zasilającego, gdy w czasie

pracy został uszkodzony lub przecięty. Wycią-

gnąć wtyczkę kabla z gniazdka sieciowego, a

następnie przekazać narzędzie do naprawy

odpowiedniemu fachowcowi lub do punktu

serwisowego.

J Nie używać urządzenia, gdy jest ono wilgotne

oraz w wilgotnym otoczeniu.

J W trakcie pracy na dworze podłączać urzą-

dzenie poprzez wyłącznik ochronny prądu

uszkodzeniowego (FI) o maksymalnym prądzie

wyzwalania wynoszącym 30 mA. Używać

wyłącznie przedłużacza dopuszczonego do

obszaru zewnętrznego.

J Nie przenosić urządzenia trzymając je za kabel

zasilający oraz nie zawieszać go na kablu za-

silającym. Zawsze prowadzić kabel zasilający

do tyłu urządzenia.

J Ściernice należy starannie przechowywać i ob-

chodzić się z nimi zgodnie z instrukcjami pro-

ducenta.

J Upewnić się, czy narzędzie szlifujące zostało

założone zgodnie z instrukcjami producenta.

J Dbać o to, by używane były przekładki, jeśli

zostały one udostępnione wraz ze szliﬁerką i

są wymagane.

J Dbać o to, aby narzędzie szlifujące zostało

prawidłowo założone i zamocowane przed

użyciem. Włączyć narzędzie, aby pracowało

na biegu luzem przez 30 sekund w bezpiecznym

położeniu, natychmiast wyłączyć w razie

stwierdzenia znacznych drgań lub usterek. W

razie wystąpienia tego stanu rzeczy sprawdzić

urządzenie, aby ustalić przyczynę.

J Jeśli wraz z elektronarzędziem została dostar-

czona osłona, nie należy używać elektronarzę-

dzia bez tej osłony.

J Upewnić się przy narzędziu szlifującym z

wkładką gwintową, czy gwint jest dostatecznie

długi, aby objął długość wrzeciona.

J Nie używać narzędzia tam, gdzie mogą znaj-

dować się przewody wodne, elektryczne lub

gazowe, Stosować odpowiednie przyrządy do

wykrywania przewodów z mediami lub skon-

taktować się z przedsiębiorstwem dostarczają-

cym te media. Dotknięcie do przewodów elek-

trycznych może spowodować pożar i

porażenie prądem elektrycznym.

Uszkodzenie przewodu gazowego może

spowodować wybuch. Naruszenie przewodu

wodociągowego może prowadzić do powsta-

nia szkód materialnych lub porażenia prądem

elektrycznym.

 Zagrożenie pożarowe wskutek

wyrzucania iskier!

Gdy szlifowane / cięte są metale powstaje

wyrzut iskier. Dlatego też należy bezwzględnie

zwracać uwagę na to, żeby nie zostały zagro-

żone żadne osoby oraz żeby w pobliżu

Strona jest ładowana ...

Kompernass PWS 230 Instrukcja obsługi

Ten podręcznik jest również odpowiedni dla

Kompernass PWS 230 Instrukcja obsługi

w innych językach

Inne dokumenty